Cây dành từ lâu đã khá quen thuộc với nhiều người. Ngoài được trồng để làm cảnh, lấy bóng mát. Dân gian còn sử dụng cây dành dành như một vị thuốc quý để chữa nhiều căn bệnh. Hãy cùng tìm hiểu chi tiết hơn về cây dành dành và những công dụng tuyệt vời trong chữa bệnh được chia sẻ ngay bài viết sau đây.
Table of Contents
Cây dành dành là gì?
Cây dành dành hay dân gian còn gọi là chi tử, thuỷ hoàng chi, mác làng cương(theo tiếng Tày). Tên khoa học của cây dành dành là Gardenia Jasminoides Ellis.
Dành dành là một cây thuốc nam quý. Cây phân thành nhiều cành, có chiều cao khoảng 2-3m. Lá dành dành có hình bầu dục dài hoặc hình thuôn trái xoan, nhẵn bóng, mọc đối hay mọc vòng 3 cái một. Lá kèm mềm ôm lấy cả cành như bẹ lá.
Hoa dành dành có màu trắng, mọc đơn ở đầu cành. Khi hoa tàn sẽ chuyển sang màu vàng nhạt, có mùi thơm. Cuống hoa phía trên chia 6 thùy, có 6 cạnh, đài 6, ống đài có 6 rãnh dọc, tràng có ống tràng nhẵn. Nhị 6, chứa nhiều noãn bầu 2 ô không hoàn toàn. Quả có màu vàng, thuôn bầu dục, có góc cạnh dài khoảng 3cm. Thịt của quả có màu nâu đỏ và chứa nhiều hạt. Quả có vị đắng, mùi thơm.
Cây dành dành có 2 loại. Một loại là cây dành dành núi có quả tròn ngắn dùng để làm thuốc chữa bệnh. Một loại khác đó là dành dành nước có quả to và dài hơn dùng làm chất nhuộm.
Phân biệt cây dành dành
Cây dành dành bắc (Gardenia tonkinensis Pitard): cây cao nhỡ 1-4m, rất nhẵn. Cành non dẹt, màu nâu đậm, sau màu xám, nhạt, tròn. Lá hình trái xoan nhọn đầu và gốc, màu nâu đỏ và hơi bóng ở mặt trên, nhạt hơn ở mặt dưới cuống ngắn, lá kèm hình bầu dục, nhọn đầu, mặt trong có lông tơ trắng. Hoa nở tháng 5-6 quả chín từ tháng 8-11. Cây mọc phổ biến, thường trồng làm cảnh vì có hoa lớn, dẹp. Quả có thể dùng để nhuộm.
Cần phân biệt với cây dành dành láng (G. philastrei Pit) có ở Phước Tuy, Nha Trang. Dành dành Ăng co (G, angkorensis Pitard), có ở Nha Trang, Hòn Tre. Dành dành Thái (G. sotepensis Hutc in Craib) có ở Đà Lạt. Dành dành GODFROY (G. godlefroyana O, Ktze).
Ở Trung Quốc có cây Thủy chi tử (Gardenia radicans Thumb) là cây bụi thấp xanh quanh năm, thân có nhiều cành, mọc nghiêng như Chi tử, chỉ khác là hoa xếp chồng, thông thường thì không kết quả hay kết quả rất ít, hoa quả nhỏ hơn Chi tử. Lá hình nhọn, lộn ngược hay hình trứng đảo ngược, có 2 loại lá to và lá nhỏ. Thường trồng ở công viên làm cảnh, quả không làm thuốc.
Cần phân biệt với quả Giun hay Sử quân tử (xem) là quả khô của cây Sử quân (Quisqualis indica L.) họ Combretaceae là vị thuốc dùng để tẩy giun có hình giáng hao hao giống quả Chi tử (loại nguyên).
Ngoài loài Chi tử nói trên, ở miền núi có một loài mọc hoang gọi là Sơn chi tử, dáng cây nhỏ hơn, người ta cũng dùng làm thuốc.
Phân bố và sử dụng cây dành dành
Cây dành dành thường mọc hoang dại ở gần rạch nước. Hoặc còn có thể trồng để làm cảnh. Cây được trồng nhiều ở các vùng đồng bằng từ Nam Hà cho đến Long An.
Tất cả bộ phận của cây như lá, thân, rễ, quả, hoa, vỏ thân đều được sử dụng để làm thuốc. Lá thu hái quanh năm và sử dụng tươi. Rễ đào về rửa sạch sau đó thái lát nhỏ và đem phơi hoặc sấy khô để dùng dần. Quả dành dành thu hoạch khi chín, bỏ phần cuống và đem sấy khô hoặc phơi khô. Quả được gọi là vị thuốc chi tử. Quả bóc vỏ trước khi chín được gọi là chi tử nhân.
Hoa dành dành có mùi rất thơm. Thường được sử dụng để làm dịu mắt, chữa đau mắt, đau tử cung. Tại Trung Quốc còn dùng vỏ rễ của cây dành dành để làm thuốc cầm máu, làm thuốc đòn ngã.
Thành phần hóa học của cây dành dành
Trong thành phần của cây dành dành có chứa các chất như: geniposid, gardosid, gardenosid, geniposid, geniposidic acid gardenin, scandosid methyl ester, shanzhisid. Lá cây dành dành chứa hợp chất có công dụng diệt nấm. Hoa dành dành chứa thành phần acid gardenic, acid gardenic B và có 0,07% tinh dầu.
Cây dành dành theo đông y có tính hàn, vị đắng. Mang lại công dụng lợi tiểu, thanh nhiệt, tiêu viêm và chỉ huyết.
Tác dụng chữa bệnh của cây dành dành
Cây dành dành và những công dụng tuyệt vời trong chữa bệnh mà mọi người nên biết đó là:
- Chữa mắt đau và đỏ.
- Hỗ trợ chữa chứng vàng da ở những người uống nhiều bia rượu.
- Chữa viêm gan vàng da cấp tính do thấp nhiệt.
- Chữa chảy máu cam, lỵ ra máu.
- Trị bỏng.
- Bị chó dại cắn.
- Chữa sưng đau do gãy xương.
- Chữa viêm bàng quang cấp tính, tiểu ra máu.
- Chữa bong gân, đau nhức.
- Chữa phù thũng do nhiệt độc.
- Hỗ trợ điều trị sỏi tiết niệu, bí tiểu tiện.
- Chữa mụn nhọt.
- Chữa miệng lở loét, đau họng khó nuốt.
- Trị ho ra máu.
- Chữa nhức đầu, mắt đau, ù tai.
- Chữa đầy bụng, bứt rứt không yên sau khi bị thương hàn.
- Trị thương hàn thấp nhiệt.
- Chữa mắt đỏ kèm chứng táo bón.
- Trị đau nóng vùng dạ dày.
- Chữa kiết lỵ sau sinh.
- Trị tiểu tiện không thông.
- Trị tiểu rắt, tiểu buốt.
- Đi tiểu ra máu do độc rượu.
- Trị tiểu ra máu do nhiệt độc.
- Chữa đại tiện ra máu tươi.
- Hỗ trợ chữa cho phụ nữ mang thai bị phù do thấp nhiệt.
- Trị ăn uống không được, trị chứng đau xóc bụng do lạnh nóng xung đột.
- Chữa cho trẻ nhỏ bị bứt rứt, nóng nhiệt, tích nhiệt ở dưới, không ăn.
- Chữa mụn nổi hột thịt đỏ.
- Chữa bệnh vàng da, mình nóng.
Xem thêm:
Một số bài thuốc hay từ cây dành dành
Chữa bệnh viêm gan, vàng da, vàng mắt
12g dành dành, 24g nhân trần, đường kính. Đem sắc các nguyên liệu với 600ml nước. Sắc thuốc còn 100ml thì ngưng. Cho thêm đường vào, khuấy đều. Mỗi ngày dùng một tháng thuốc, chia ra thành 3 lần uống trong ngày.
Chữa bỏng
Lấy nhân của quả dành dành rửa sạch, để ráo nước. Đốt phần nhân dành dành. Sau đó, tán mịn thành bột. Trộn bột dành dành với dầu mè. Đắp hỗn hợp bột dành dành và dầu mè lên vùng da bị bỏng. Sử dụng băng gạc để băng vết thương lại.
Chữa bong gân, đau nhức
Chuẩn bị một vài quả dành dành, rửa sạch trước khi chế biến. Giã nát quả dành dành, tán thành bột mịn. Cho thêm một ít nước sạch vào, trộn đều để cho ra hỗn hợp sền sệt. Sau cùng rót thêm một ít rượu trắng vào hỗn hợp. Đắp hỗn hợp quả dành dành và rượu trắng lên vùng da bị bong gân, đau nhức. Đắp thuốc 1 lần trong ngày.
Chữa bệnh bí tiểu, sỏi đường tiết niệu
Lấy 12g rễ dành dành, 12g kim tiền thảo và 12g lá mã đề. Đem rửa sạch và để ráo nước các nguyên liệu trước chế biến. Sắc các nguyên liệu, lấy nước thuốc uống hàng ngày. Mỗi ngày dùng 1 thang thuốc, uống trong vòng 10 ngày.
Chữa đau nóng vùng dạ dày
Rửa sạch 7 – 9 quả dành dành rồi sao đen, sau đó mang đi sắc với một bát nước. Khi lượng nước chỉ còn lại phân nửa thì tắt lửa. Uống nước quả dành dành với nước gừng sống để trị cơn nóng ran ở vùng dạ dày.
Chữa đau mắt đỏ
Chuẩn bị một ít lá dành dành tươi. Rửa lá dành dành thật sạch. Dùng nước sôi để tráng qua. Sau đó giã nát lá dành dành. Cho phần lá nát vào miếng gạc mỏng, đắp lên mắt.
Chữa nhiễm trùng, sốt, bứt rứt
Quả dành dành sống 12g, liên kiểu 20g, phòng phong 12g, đương quy 24g, xích thược 12g, khương hoạt 8g, cam thảo sống 12g, hoàng kỳ 40 -60g, sinh địa 20g, hoàng bá 12g đem sắc nước uống.
Chữa chảy máu cam
Dùng quả dành dành sống đốt thành than rồi đem thổi vào mũi.
Xem thêm:
- 6 TÁC DỤNG CỦA CÂY QUAO, VỊ THUỐC QUÝ TRỊ BỆNH GAN HIỆU QUẢ
- 9+ TÁC DỤNG CỦA CÂY DUỐI ĐỐI VỚI SỨC KHỎE CÓ THỂ BẠN KHÔNG BIẾT
- CÂY SÂM ĐẤT VÀ 16 CÔNG DỤNG TUYỆT VỜI TRONG CHỮA BỆNH
Lưu ý khi dùng cây dành dành
Công dụng cây dành dành cao, hiệu quả tác dụng điều trị bệnh nhiều nhưng cần phải lưu ý trong quá trình sử dụng. Một số đối tượng không nên sử dụng như:
- Những người bị suy nhược cơ thể.
- Người bị khó tiêu, tiêu chảy, hay lạnh bụng.
- Nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng để có được lời khuyên tốt nhất.
Giá bán cây dành dành
Trước thực trạng thuốc đông dược kém chất lượng, nguồn gốc không rõ ràng,… xuất hiện tràn lan trên thị trường, làm ảnh hưởng tới hiệu quả điều trị cũng như ảnh hưởng tới sức khỏe của bệnh nhân. Việc lựa chọn những địa chỉ uy tín để mua thuốc đông dược là rất quan trọng và cần thiết.
Dành dành là vị thuốc nam quý, được sử dụng rộng rãi trong YHCT. Hiện tại hầu hết các cửa hàng thuốc đông dược, phòng khám đông y, phòng chẩn trị YHCT… đều có bán vị thuốc này. Tuy nhiên người mua nên chọn những địa chỉ có uy tín, đảm bảo chất lượng, có giấy phép hoạt động để mua được vị thuốc đạt chất lượng. Hiện nay giá bán hạt chi tử khô dao động từ 290.000 VNĐ – 400.000 VNĐ/ 1kg.
Trên đây là thông tin về Cây dành dành và những công dụng tuyệt vời trong chữa bệnh. Mong rằng đã giúp mọi người có thêm kiến thức bổ ích về vị thuốc quý này.
Trả lời